श्रीमंत छत्रपति शिवाजी महाराजांचा इतिहास | History of Chhatrapati Shivaji

श्रीमंत छत्रपति शिवाजी महाराजांचा इतिहास | History of Chhatrapati Shivaji

( History of Chhatrapati Shivaji ) श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म दिन १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्या वर झाला आहे. शिवाजी महाराजांचा जन्म शाहजी भोसले कुणबी मराठा यांच्या पत्नी जिजाबाई (राजमाता जिजाऊ) यांच्या घरान्यात झाला. शिवनेरीचा किल्ला उत्तरेकडे जुन्नर नगरच्या दिशेने पुणे (Pune)जवळ आहे. त्यांचे बालपण हे आई जिजाऊ माँ साहेब यांच्या मार्गदर्शना खाली घालवले. ते बालपणात राजकारण आणि युद्धाचा अभ्यास करून सर्व कलांमध्ये पारंगत होते. शिवाजी च्या मोठ्या भावाचे नाव संभाजी राजे होते, जे बहुतेक वेळा वडील शाहजी भोसले यांच्याबरोबर राहत असत.

शाहजी राजे यांची दुसरी पत्नी तुकाबाई मोहिते त्याच्या मुलाचे नाव एकजी राजे आणि त्याची आई जिजाबाई जाधव कुळात जन्मलेली एक अपवादात्मक हुशार महिला होती आणि तिचे वडील एक सामंत सामंत होते. शिवाजी महाराजांच्या चारित्र्यावर पालकांचा मोठा प्रभाव होता लहानपणा पासूनच त्याना त्या काळातील वातावरण आणि घटना चांगल्या प्रकारे समजू लागल्या.

सत्ताधारी वर्गाच्या दुष्कृ त्यांबद्दल ते चिडले आणि अस्वस्थ झाले कारण स्वातंत्र्याची ज्योत त्याच्या मुलाच्या हृदयात पेटली आणि त्यांनी काही विश्वासू मित्रांना एकत्र केले आणि परिस्थिती जसजशी वाढत गेली तसतसे परकीय सत्तेचे बंधन तोडण्याचा त्याचा संकल्प अधिक दृढ झाला. श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांचे १४ मे १६४० रोजी लाल महाल पुणे (Pune) येथे साईबाई निंबाळकर यांच्याशी शुभविवाह झाला.

महाराजांना त्या काळाच्या मागणीनुसार आणि सर्व मराठा सरदारांना एका छत्राखाली आणण्यासाठी महाराजांना ०८ वेळा लग्न करावे लागले.

• साईबाई निंबाळकर – (मुले: संभाजी, सखुबाई, रानूबाई, अंबिकाबाई)
• सोयराबाई मोहिते – (मुले- दीपबे, राजाराम)
• पुतबाबाई पालकर (1653–1680)
• गुणवंतबाई इंगळे
• सगुणाबाई शिर्के
• काशिबाई जाधव
• लक्ष्मीबाई विचारे
• सकरबाई गायकवाड – (कमलाबाई) (1656-1680)

सैनिकी वर्चस्वाची सुरुवात

त्यावेळी विजापूरचे राज्य हे परस्पर लढाई आणि परकीय हल्ल्या च्या परीस्तीतून जात होते. अशा साम्राज्याच्या सुलतानाची सेवा करण्याऐवजी त्याने विजापूरच्या विरोधात मावळ्यांचे आयोजन करण्यास सुरवात केली. मावळ प्रदेश हे पश्चिम घाटाशी जोडलेले आहे आणि सुमारे १५० किमी लांबीचे आणि ३० किमी रूंदीचे आहे. संघर्षशील आयुष्य जगल्यामुळे त्यांना कुशल योद्धा मानले जातात.

तानाजी मालुसरे यांच्या शौर्याला मनाचा मुजरा.!

मराठा आणि सर्व जातींचे लोक या ठिकाणी राहतात. शिवाजी महाराजांनी या सर्व जातींतील लोकांना घेऊन त्यांचे नाव मावळ (maval) ठेवले आणि सर्वांना संघटित केले आणि त्यांच्या राज्याशी परिचित झाले. मावळातील तरुणांना घेऊन शिवाजी राजे किल्ल्याचे बांधकाम सुरू केले होते. शिवाजी महाराजांसाठी शेरशाह सुरीसाठी अफगाणिस्तानां इतके मावळ्यांचे समर्थन तितकेच महत्त्वाचे ठरले.

परस्पर संघर्ष आणि मोगल स्वारीमुळे विजापूर त्रस्त झाले. विजापूरचा सुलतान, आदिलशहाने आपली सेना अनेक तटबंदीवरून काढून तेथील स्थानिक राज्यकर्ते किंवा सरंजामशाहीच्या स्वाधीन केली. आदिलशहा आजारी पडल्यानंतर विजापूरमध्ये अराजकता पसरली. आणि शिवाजी महाराजांनी संधीचा फायदा घेत विजापूरमध्ये प्रवेश करण्याचा निर्णय घेतला. पहिला किल्ला रोहिदेश्वर किल्ला होता.

किल्यावर नियंत्रण

शिवाजी महाराजांनी सर्वप्रथम ताब्यात घेतलेला रोहिदेश्वर किल्ला हा पहिला किल्ला होता. तोप्नाचा किल्ला त्यावेळी जो पुणे नैरुत्येकडे ३० किलोमीटर अंतरावर होता. शिवाजीने आपला दूत सुलतान आदिलशहा कडे पाठवला. आणि त्याला सांगितले की तो पहिल्या किल्ल्या पेक्षा चांगली रक्कम देण्यास तयार आहे आणि त्यानंतर त्याने हा विभाग त्यांच्या ताब्यात देण्यात आला.

आदिलशहाच्या दरबारात त्याने आधीपासूनच लाच दिली होती आणि त्याच्या दरबारीच्या सल्ल्यानुसार आदिलशहाने शिवाजी महाराजांना त्या किल्ल्याचे अधिपत्य केले. त्या किल्ल्यात मिळणारी मालमत्ता, शिवाजी महाराजांना किल्ल्याच्या संरक्षणात्मक कमतरतेसाठी दुरुस्तीचे काम मिळाले. यापासून सुमारे दहा किलोमीटर अंतरावर राजगडचा किल्ला होता आणि शिवाजी महाराजांनीही या किल्ल्याचा ताबा घेतला, जेव्हा शिवाजी महाराजांच्या या साम्राज्याच्या विस्ताराच्या धोरणाची कल्पना आदिलशहाला मिळाली तेव्हा तो संतापला.

तेव्हा त्याने शाहजीराजे यांना आपल्या मुलावर नियंत्रण ठेवण्यास सांगितले. शिवाजी महाराजांनी वडिलांचा विचार न करता आपल्या वडिलांच्या प्रांताचे व्यवस्थापन ताब्यात घेतले आणि नियमित भाड्याने देणे बंद केले. राजगड नंतर त्यांनी चाकणचा किल्ला ताब्यात घेतला आणि त्यानंतर त्यांनी कोंडाना किल्ल्याचा ताबा घेतला. त्रास झाला आणि सर्वात सक्षम मिरजाराजा जयसिंगने शिवाजीचे २३ किल्ले काबीज केले आणि त्याने पुरंदरचा किल्ला नष्ट केला.

या कराराच्या अटी मान्य करून शिवाजीला आपला मुलगा संभाजी मिर्झाराजा जयसिंग यांच्याकडे सोपवावा लागला. पुढे शिवाजी महाराजांच्या मावळ तानाजी मालुसरे याने कोंढाणा किल्ला ताब्यात घेतला पण युद्धानंतर त्यांना वीरगती मिळाली, तेव्हा त्यांच्या स्मृतीत कोंदना ताब्यात घेतल्यानंतर त्याचे नाव सिंहगड असे ठेवले गेले. शहाजी राजे यांना पुणे व सुपाचे वासेल्स देण्यात आले आणि सुपाचा बालेकिल्ला त्याचा नातेवाईक बाजी मोहिते यांच्या ताब्यात होता.

तानाजी मालुसरे यांच्या शौर्याला मनाचा मुजरा! Tanaji Malusare

शिवाजी महाराजांनी रात्री सुपाच्या किल्ल्यावर आक्रमण करुन किल्ला ताब्यात घेतला आणि बाजी मोहिते यांना कर्नाटकातील शाहजीराजे कडे पाठवले. त्यांच्या सैन्याचा काही भाग शिवाजी महाराजांच्या सेवेतही आला. त्याच वेळी पुरंदरचा किल्ला मरण पावला आणि त्याचे तीन मुल किल्ल्याच्या उत्तरासाठी लढले.

दोन भावांच्या निमंत्रणा वरून शिवाजी महाराज पुरंदर ला पोहोचले आणि त्यांनी मुत्सद्देगिरी करून सर्व भावांना अटक केली. अशा प्रकारे, त्याचा अधिकार पुरंदरच्या किल्ल्या वर ही स्थापित झाला. इ.स. १६४७ मध्ये ते चाकण ते नीरा या प्रदेशाचा राज्यकर्ताही बनले होते. त्यांच्या वाढत्या लष्करी सामर्थ्याने शिवाजी महाराजांनी मैदानावर जाण्याची योजना आखली.

शिवाजी महाराजांनी आबाजी सोन्देर च्या नेतृत्वात कोकणात सैन्यदल तयार करुन सैन्य पाठवले. कोकणसह आबाजींनी इतर नऊ किल्ले हस्तगत केले. याशिवाय ताला, मोस्माला आणि रायटी चे किल्लेही शिवाजी महाराजांच्या अधिपत्याखाली आले. लुटलेली सर्व मालमत्ता रायगड मध्ये सुरक्षित ठेवण्यात आली होती. कल्याणच्या राज्यपालांची सुटका झाल्यानंतर शिवाजी महाराजांनी कुलाबकडे वळाले व सरदारांना परकाविरूद्ध युद्ध करण्यास उद्युक्त केले.

शहाजींचा बंदी व युद्धविराम

शिवाजी महाराजांच्या विवंचनेपूर्वी विजापूरचा सुलतान चिडला. त्यांनी शिवाजी महाराजांच्या वडिलांना अटक करण्याचे आदेश दिले. शहाजी राजे त्यावेळी कर्नाटकात होते आणि त्यांना विश्वासघातकी सहाय्यक बाजी घोरपडे यांनी कैद करून विजापूर येथे आणले. गोलकुंडाचा शासक आणि म्हणूनच आदिलशहाचा शत्रू असलेल्या कुतुबशहाची सेवा मिळवण्याचा प्रयत्न केल्याचा आरोपही त्याच्यावर होता. विजापूरच्या दोन सरदारांच्या मध्यस्थीनंतर, शिवाजी महाराजांवर नियंत्रण ठेवतील या अटीवर शहाजी महाराजांना मुक्त करण्यात आले. पुढील चार वर्षे शिवाजी महाराजांनी विजापूरवर हल्ला केला नाही. यावेळी त्याने आपले सैन्य संघटित केले.

विस्तार

शिवाजी राजेंनी शहाजीच्या अटींनुसार विजापूरच्या भागात आक्रमण केले नाही, परंतु त्यांनी दक्षिण-पश्चिमेकडे आपली शक्ती वाढविण्याचा प्रयत्न केला गेला परंतु या क्रमाने जावळीचे राज्य अडथळा म्हणून काम करीत होते. हे राज्य वामा आणि कृष्णा नदीच्या दरम्यान सातार्‍यांच्या अगदी वायव्येस होते. या ठिकाणचे राजा चंद्रराव मोरे होते, त्यांना शिवाजींराजे कडून हा जागीर मिळाला होता. शिवाजींनी मोरे शासक चंद्ररावांना स्वराज्यात सामील होण्यास सांगितले परंतु चंद्रराव विजापूरच्या सुलताना बरोबर सामील झाले.

पुणे शहराचा इतिहास History of Pune city

१६५६ मध्ये शिवाजीने आपल्या सैन्यासह जावलीवर हल्ला केला. चंद्रराव मोरे आणि त्याची दोन मुले शिवाजीशी लढली पण शेवटी त्यांना तुरुंगात टाकले गेले परंतु चंद्रराव पळून गेले. स्थानिक लोकांनी शिवाजीच्या या कृतीला विरोध केला, परंतु त्यांनी बंडाला चिरडून टाकण्यात यश मिळविले. यातून शिवाजींना त्या किल्ल्यात साठवलेल्या आठ राजघराण्यांची संपत्ती मिळाली. या व्यतिरिक्त बरेच मावळ सैनिक मुराराबाजी देशपांडे देखील शिवाजी सैन्यात सामील झाले.

मोगलांशी पहिला सामना

शिवाजीला विजापूर व मोगल दोन्ही शत्रू होते. त्यावेळी शहजादा औरंगजेब हे डेक्कनचे सुभेदार होते. त्याच वेळी विजापूरचा सुलतान आदिलशहा १ नोव्हेंबर १६५६ रोजी मरण पावला त्यानंतर विजापूरमध्ये पराजकताचे वातावरण निर्माण झाले. या परिस्थितीचा फायदा घेत औरंगजेबाने विजापूरवर आक्रमण केले आणि औरंगजेबाला पाठिंबा देण्याऐवजी शिवाजींनी त्यांच्यावर हल्ला केला. त्याच्या सैन्याने जुन्नर शहरावर हल्ला केला आणि २०० घोडे लुटले. अहमदनगरमधील ७०० घोडे, चार हत्ती यांच्या व्यतिरिक्त त्यांनी गुंडा व राळ यांचा किल्ला लुटला. परिणामी औरंगजेब शिवाजीवर नाराज झाला आणि मैत्रीची चर्चाच संपली. शाहजहांच्या आदेशानुसार औरंगजेबाने विजापूरशी तह केला आणि त्याचवेळी शाहजहां आजारी पडला. औरंगजेब पीडित होताच उत्तर भारतात गेले आणि तेथे शाहजहांला कैद करून मुघल साम्राज्याचा शहा बनला.

कोंकण वर अधिकार

दक्षिण भारत औरंगजेबाची गैरहजरीत आणि विजयापुरम राजकीय परिस्थिती माहिती करुण शिवाजी समरजिला जंजिरावार हला करणीस संगितले. पण जंजीरच्या सिद्धिंशी त्याना संघर्ष बरेच दिवस करावा लागला. यंतर शिवाजी यांनी जंजीर वर स्वारी केली आणि दक्षिण कोकण ताब्यात घेतला आणि दमणच्या पोर्तुगीजं कडून वार्षिक कर संकलन केले. कल्याण आणि भिवंडी ताब्याता घेतल्यावर त्यांनी तेथे नौदल तळाची स्थापना केली. तोपर्यंत शिवाजी ४० किल्ल्यांचे मालक बनले होते.

विजापूर सोबत संघर्ष

येथे औरंगजेब आग्रा (उत्तरेकडे) परतल्यावर विजापूरच्या सुलतानाने ही नेस्टचा श्वास घेतला. आता शिवाजी विजापूरचा सर्वात शक्तिशाली शत्रू होता. शहाजीला आधीपासूनच आपल्या मुलाला ताब्यात ठेवण्यास सांगितले गेले होते, परंतु शहाजींनी तसे करण्यास असमर्थता दर्शविली. शिवाजीशी सामना करण्यासाठी विजापूरच्या सुलतानाने अब्दुल्ला भटारी (अफझल खान) याला शिवाजी विरूद्ध पाठविले. अफझलने १६५९ मध्ये १,२०,००० सैनिकांसह प्रवास केला.

तुळजापूरची मंदिरे उद्ध्वस्त करुन तो सातार्‍यांच्या उत्तरेस ३० किमी उत्तरेस शिरवळला आला. पण शिवाजी प्रतापगडच्या किल्ल्यावर राहिले होते. अफझल खान यांनी आपला दूत कृष्णाजी भास्कर यांना बोलण्यासाठी पाठविले. त्यांनी त्यांच्यामार्फत हा संदेश पाठविला की शिवाजीने विजापूरच्या अधीनतेचा स्वीकार केला तर शिवाजीच्या ताब्यात असलेल्या सर्व भागात सुलतान त्याला अधिकार देईल. त्याचबरोबर विजापूरच्या दरबारात शिवाजींना सन्माननीय पद मिळेल.

मोबाईल वरून पैसे कमावण्याचे मार्ग Make Money from Mobile

शिवाजींचे मंत्री आणि सल्लागार अस संधी यांच्या बाजूने असले तरी शिवाजींना या चर्चा आवडल्या नाहीत. त्यांनी कृष्णाजी भास्कर यांना योग्य आदर दिला आणि ते त्याला आपल्या दरबारात उभे केले आणि तेथील परिस्थिती पाहून तेथील राजदूत गोपीनाथ यांना अफजल खाना कडे पाठवले. गोपीनाथ आणि कृष्णाजी भास्कर यांच्यासमवेत शिवाजीला असे वाटले की अफझलखाना कट रचून शिवाजीला तुरूंगात टाकू इच्छित आहे.

म्हणूनच त्याने युद्धाच्या बदल्यात अफझलखानाला एक अमूल्य भेट पाठविली आणि अशा प्रकारे अफझलखानाला बोलणीसाठी राजी केले. शांततेच्या ठिकाणी दोघांनी त्यांच्या सैनिकांवर हल्ला केला होता, जेव्हा दोघे भेटण्याच्या ठिकाणी भेटले तेव्हा अफझलखानने शिवाजीवर आपल्या कातियारने हल्ला केला, बचावासाठी शिवाजीने अफजलखानाला आपल्या कपड्यांनी ठार केले.

अफझल खानाच्या मृत्यूनंतर शिवाजींनी पन्हाळा किल्ल्याचा ताबा घेतला. यानंतर, पवनगड आणि वसंतगड किल्ल्यांचा ताबा घेण्याबरोबरच त्यांनी रुस्तम खानच्या हल्ल्यालाही अपयशी ठरले. यासह त्यांनी राजापूर व डाऊळ यांनाही ताब्यात घेतले. विजापूरमध्ये आता भीतीचे वातावरण निर्माण झाले आणि तेथील सरंजामशाहींनी परस्पर मतभेद विसरून शिवाजींराजे वर आक्रमण करण्याचा निर्णय घेतला. ०२ ऑक्टोबर १६६५ रोजी विजापुरी सैन्याने पन्हाळा किल्ला ताब्यात घेतला. शिवाजी संकटात होता, पण रात्रीच्या अंधाराचा फायदा घेत तो तेथून पळून जाण्यात यशस्वी झाला.

जगायचं कुणासाठी?

विजापूरच्या सुलतानाने स्वत:ची आज्ञा घेऊन पन्हाळा, पवनगड वरील आपला अधिकार मागे घेतला आणि राजापूर ला लुटले तसेच श्रृंगरगढच्या प्रमुखांचा वध केला. त्याच वेळी कर्नाटकातील सिद्दीजौहरच्या बंडामुळे विजापूरच्या सुलतानाने शिवाजीशी करार केला. शिवाजीचे वडील शहाजी यांनी या करारामध्ये मध्यस्थ म्हणून काम केले. १६६२ मध्ये या करारानुसार, विजापूरच्या सुलतानाने शिवाजीला स्वतंत्र शासक म्हणून मान्यता दिली. या कराराच्या अनुसार, उत्तरेकडील कल्याणचा परिसर दक्षिणेस पोंडा (पूर्वेस २५० कि.मी.) आणि पूर्वेकडील इंदापूर ते पश्चिमेस दावूल (१५० कि.मी.) पर्यंत शिवाजीच्या ताब्यात आला. यावेळी शिवाजीच्या सैन्यात ३०,००० पायदळ आणि १,००० घोड़सोरे होती.

मोगलांशी संघर्ष

उत्तर भारतात राजा होण्याची शर्यत संपल्यानंतर औरंगजेबाचे लक्ष दक्षिणे कडे लागले. शिवाजीच्या वाढत्या सार्वभौमत्वाची त्यांना जाणीव होती तसेच शिवाजीवर नियंत्रण ठेवण्याच्या उद्देशाने आपले मामा शाइस्ते खान यांना दक्षिणेचे सुभेदार म्हणून नेमणूक केली. शाईस्का खान आपल्या १,५०,००० सैन्यासह सुपे आणि चाकण किल्ल्याची आज्ञा करून पूणे मद्ये पोहोचला.

त्याने मावळमध्ये ०३ वर्षे लूटमार केली. एका रात्री शिवाजीने त्याच्या ३५० मावळ्यांसह त्याच्यावर हल्ला बोल केला. शाइस्ते खान खिडकीतून पळून जाण्यात यशस्वी झाली परंतु त्याच अनुक्रमे तिचे चार बोटांनी आपले हात धुवावे लागले. शाइस्तेखान चा मुलगा अबुल फतह आणि चाळीस रक्षक आणि असंख्य सैनिकांची कत्तल करण्यात आली.

मराठ्यांनी खानच्या बर्‍याच मुलांना अंधारात खाल्ल्यामुळे ठार केले कारण त्यांना स्त्री व पुरुष यांच्यात भेद होऊ शकत नव्हता. या घटनेनंतर औरंगजेबाने शाईस्ताला दक्कन ऐवजी बंगालचा सुभेदार बनविला आणि शाइस्तेच्या जागी शहजादा मुआझम यांना पाठविण्यात आले.

सुरत कसे लुटले

बऱ्याच विजयामुळे शिवाजींची प्रतिष्ठा वाढली ०६ वर्षांत शाइस्ताखानने आपल्या १,५०,००० च्या सैन्यासह राजा शिवाजीचा संपूर्ण मुलुक नष्ट केला. म्हणून शिवाजींनी आपले नुकसान भरपाई म्हणून मुघल प्रांतात लूटमार सुरू केली. सूरत हा त्यावेळी पाश्चात्य व्यापार्‍यांचा एक गढ होता आणि हिंदुस्थान मुसलमानांना हजवर जाण्यासाठी एक प्रवेशद्वार होते. हे एक समृद्ध शहर होते आणि त्याचे बंदर खूप महत्वाचे होते.

चार हजारांच्या सैन्याने शिवाजीने १६६४ मध्ये सूरतच्या श्रीमंत व्यापाऱ्याना सहा दिवस लुटले पण त्यांनी सामान्य माणसाला लुटले नाही. डच आणि ब्रिटीशांनी आपल्या लेखात या घटनेचा उल्लेख केला आहे. तोपर्यंत, युरोपियन व्यापारी भारत आणि इतर आशियाई देशांन मध्ये स्थायिक झाले होते. नादिर शहाने भारतावर स्वारी केली (१७३९) पर्यंत कोणत्याही युरोपियन सामर्थ्याने भारतीय मोगल साम्राज्यावर आक्रमण करण्याचा विचार केला नव्हता.

सूरतच्या शिवाजीच्या लुटल्यामुळे चिडलेल्या औरंगजेबाने गयासुद्दीन खां ला इनायत खानच्या जागी सूरतचा फौजदार म्हणून नेमले. आणि शाहजादा मुअज्जम आणि डिप्टी जनरल राजा जसवंत सिंह यांची जागा दिलीर खान आणि राजा जयसिंग यांनी घेतली. विजापूरच्या सुलतान, युरोपियन शक्ती आणि छोट्या साम्राज्यांच्या पाठिंब्याने राजा जयसिंगने शिवाजीवर हल्ला केला. या युद्धाच्या काळात शिवाजीचे नुकसान होऊ लागले आणि पराभवाची शक्यता पाहून शिवाजीने तहचा प्रस्ताव पाठविला.

जून १६६५ मध्ये झालेल्या या करारानुसार शिवाजी मोगलांना २३ तटबंदी देतील आणि अशा प्रकारे केवळ १२ किल्ले त्यांच्याकडे उरतील. या २३ किल्ल्यांचे वार्षिक उत्पन्न ०४ लाख हून आधीक होते. बालाघाट आणि कोकणातील क्षेत्र शिवाजीला देण्यात येईल, परंतु त्या बदल्यात त्यांना १३ हप्त्यांत ४० लाख हूण द्यावे लागतील. या व्यतिरिक्त ते दरवर्षी ५ लाख हूण यांनाही महसूल देतील. शिवाजी स्वत: औरंगजेबाच्या दरबारात येण्यापासून मुक्त होतील परंतु त्यांचा मुलगा शंभाजींना मोगल दरबारात संघर्ष करावा लागेल.

आग्रात मध्ये आमंत्रण आणि सुटका

शिवाजीला आग्राला बोलावण्यात आले जेथे त्यांना वाटले की त्यांचा योग्य आदर मिळत नाही, याचा निषेध म्हणून त्याने आपल्या श्रीमंत दरबारात हजेरी लावली आणि औरंगजेबावर विश्वासघात केल्याचा आरोप केला. औरंगजेबाला याचा राग आला आणि त्याने शिवाजीला ताब्यात घेतले आणि ५००० सैनिकांच्या बंदिवानात ठेवले.

औरंगजेबाने काही दिवसांनंतर (१८ ऑगस्ट १६६६ रोजी) राजा शिवाजीचा वध करण्याचा इरादा केला. पण त्याच्या अदम्य धैर्याने आणि चातुर्याने शिवाजी आणि संभाजी दोघेही (१७ ऑगस्ट १६६६) मध्ये पळून जाण्यात यशस्वी झाले. संभाजी ना सोडल्या नंतर शिवाजी महाराज बनारस येथे गेले. यामुळे मराठ्यांना नवीन जीवन मिळाले औरंगजेबाने जयसिंगवर संशय घेतला आणि विष प्राशन करुन त्यांची हत्या केली. १६६८ मध्ये जसवंतसिंग यांनी पुढाकार घेतल्या नंतर शिवाजींनी मोगलांशी दुसरा करार केला.

म्युझियम प्रकल्प MUSEUM PROJECT

औरंगजेबाने शिवाजीला राजा म्हणून ओळखले. शिवाजीचा मुलगा शंभाजी यांना ५००० ची मनसबदारी मिळाली आणि शिवाजीला पुणे, चाकण आणि सौपे या जिल्ह्यात परत देण्यात आले. तथापि, सिंहगड आणि पुरंदरवर मोगल कारभारी राहिले. १६७० मध्ये शिवाजीने दुसऱ्या दा सुरत शहर लुटले. शिवाजीना सुरत शहराकडून १३२ लाखांची मालमत्ता मिळाली व परत येताना त्यांनी सूरत जवळ पुन्हा मुघल सैन्याचा पराभव केला.

शिवाजी राजेंचा राज्याभिषेक

इ. स. १६७४ सालापर्यंत पुरंदर कराराच्या अंतर्गत सर्व प्रदेशांवर शिवाजीने कब्जा केला होता. पश्चिम महाराष्ट्रात स्वतंत्र हिंदु राष्ट्राची स्थापना झाल्या नंतर शिवाजीला त्यांच्या राज्याभिषेकाचा मुकुट हवा होता, परंतु मुस्लिम सैनिकांनी ब्राह्मणांना धमकावले की ज्याने शिवाजीचा राज्याभिषेक केला त्याला ठार मारण्यात येईल. जेव्हा ही गोष्ट शिवाजींकडे पोचली की मोगल सरदार असे धमकी देत ​​आहेत, तेव्हा शिवाजींनी त्याला एक आव्हान म्हणून स्वीकारले आणि म्हणाले की आता मोगलांच्या अखत्यारीत असलेल्या त्या राज्याच्या ब्राह्मणातून तो अभिषेक करील.

शिवाजीचे खाजगी सचिव बालाजी काशी यांनी तीन संदेशवाहक पाठवले कारण काशी हे मुघल साम्राज्याखाली होते. संदेशवाहकांनी हा संदेश दिला तेव्हा काशीच्या ब्राह्मणांना फार आनंद झाला. पण जेव्हा हे मोगल सैनिकां ना कळले तेव्हा त्यांनी त्या ब्राह्मणांना पकडल. पण कुशलतेने त्या ब्राह्मणांनी त्या दूतांना मुगल संनिकोसमोर सांगितले की शिवाजी कोण आहे ते आम्हाला ठाऊक नाही. संदेशवाहकांना हे मुळीच माहित नव्हते म्हणूनच ते म्हणाले की याबद्धल आम्हाला माहित नाही.

तानाजी मालुसरे यांच्या शौर्याला मनाचा मुजरा! Tanaji Malusare

मग मोगल सैनिकांच्या सरदारां समोर ब्राह्मण म्हणाले की आम्हाला जायचे आहे, ज्या कुळातून तुम्ही शिवाजींना सांगितले नाही मग आपण त्याचा मुकुट कसा काय काढू. आम्ही यात्रेला जात आहोत आणि काशिकाची पूर्ण ओळख होईपर्यंत इतर कोणत्या ही ब्राह्मणांना राज्याभिषेक करणार नाही म्हणून आपण परत जाऊ शकता. हे मोगल सरदार ब्राह्मणांना सोडून खूष झाला आणि संदेशवाहकांना पकडण्याचा आणि औरंगजेबाला दिल्लीला पाठविण्याचा विचार केला पण तेही शांतपणे पळून गेले.

परत आल्यावर त्यांनी बालाजी आव आणि शिवाजींना ही गोष्ट सांगितली पण आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे दोन दिवसा नंतर तोच ब्राह्मण आपल्या शिष्यांसह रायगड ला पोहोचला आणि शिवाजीचा मुकुट घातला. यानंतर मोगलांनी फूट पाडण्याचा प्रयत्न केला आणि शिवाजी राज्याभिषेका नंतरही त्यांनी पुण्यातील ब्राह्मणांना शिवाजीचा राजा म्हणून नकार देण्याची धमकी दिली. जेणेकरून लोक त्याचा विचारही करीत नाहीत. पण त्यांनी तसे केले नाही. शिवाजींनी अष्टप्रधान मंडळाची स्थापना केली.

या सोहळ्यासाठी राजदूतांसह विविध राज्यांचे प्रतिनिधी परदेशी व्यापाऱ्यांनाही आमंत्रित करण्यात आले होते. परंतु त्याच्या राज्याभिषेकाच्या १२ दिवसा नंतर त्याची आई मरण पावली, या कारणास्तव, ०४ ऑक्टोबर १६७४ रोजी, शिवाजीने दुसऱ्यादा छत्रपतीची पदवी स्वीकारली. दोनदा झालेल्या या सोहळ्याची किंमत सुमारे ५० लाख रुपये आहे. या सोहळ्यात हिंदू स्वराज्याची स्थापना जाहीर करण्यात आली. विजय नगर पडल्या नंतर हे दक्षिणे कडील पहिले हिंदू राज्य होते. स्वतंत्र शासकां प्रमाणेच त्यानेही त्याच्या नावात एक नाणे आणले. यानंतर विजापूरच्या सुलतानाने आपल्या दोन सेनापतींना शिवाजी विरुद्ध कोकणातील विजयासाठी पाठवले पण ते अयशस्वी झाले.

दक्षिणेस विजय

इ.स.१६७७-७८ मध्ये शिवाजी यांचे लक्ष कर्नाटककडे गेले. ०३ एप्रिल, १६८० रोजी तुंगभद्राच्या पश्चिमेला, कोकण, बेगाव आणि धारवाड प्रदेश, बॉम्बेच्या दक्षिणेकडील, म्हैसूर, वलारी, त्रिचूर आणि जिंजी ताब्यात घेतल्यावर शिवाजींराजेंचा दिर्ग आजाराने मृत्यू झाला.

मृत्यू आणि वारसा हक्क

शिवाजी महाराजांचा ३ एप्रिल १६८० रोजी विषबाधा झाल्यानंतर मृत्यू झाला त्यावेळी संभाजीला शिवाजीचा वारसा मिळाला शिवाजीला मोठा मुलगा संभाजी आणि दुसरा मुलगा राजाराम नावाचा दुसरा मुलगा. त्यावेळी राजाराम अवघ्या दहा वर्षांचा होता, म्हणून मराठ्यांनी शंभाजीला राजा म्हणून स्वीकारले. आपल्या संपूर्ण भारतावर राज्य करण्याची इच्छा बाळगून त्या काळात औरंगजेब राजा शिवाजी यांचे निधन पाहून ते ५,००,००० सैन्य समुद्र घेऊन दक्षिण भारत जिंकण्यासाठी निघाले.

औरंगजेबाने आदिलशाही २ दिवसात आणि कुतुब शाही दक्षिणेस येताच एका दिवसात पूर्ण केला. पण मराठ्यांनी राजा संभाजीच्या नेतृत्वात ६ वर्षे लढा देत आपले स्वातंत्र्य टिकवून ठेवले. औरंगजेबचा मुलगा शहजादा अकबर यांनी औरंगजेबा विरूद्ध बंड केले. संभाजींनी त्यांना त्याच्या जागी आश्रय दिला. औरंगजेबाने आता जोरदारपणे संभाजी विरूद्ध हल्ले करण्यास सुरवात केली. शेवटी संभाजीच्या पत्नीचा भाऊ गंजी शिर्के याच्या तोंडून १८८९ मध्ये त्यांनी संभाजीला मुकरव खानने कैदी बनविले.

एल्गार परिषद नेमकं काय? Elgar Council

औरंगजेबाने राजा संभाजीशी गैरवर्तन करुन त्याला मारहाण केली. राजाचा औरंगजेब अत्याचार व अत्याचारांनी मारलेला पाहून संपूर्ण मराठा स्वराज्य संतापले. त्यांनी संपूर्ण ताकदीने राजारामच्या नेतृत्वात मोगलांशी संघर्ष सुरू ठेवला. राजाराम यांचा इ.स. १७०० मध्ये मृत्यू झाला. त्यानंतर राजारामची पत्नी ताराबाई यांनी ०४ वर्षाचा मुलगा शिवाजीची दुसरी पत्नी राज्य केले. अखेरीस २५ वर्षे थकलेल्या मराठा युद्धाच्या राज्याने औरंगजेबाच्या छत्रपती शिवाजीच्या स्वराज्यात दफन केले.

शासन आणि व्यक्तिमत्व

शिवाजी महाराज कुशल सम्राट म्हणून ओळखले जातात बालपणात त्यांना पारंपारिक शिक्षण फारसे मिळाले नसले तरी हि ते राजकारणाशी परिचित होते तसेच त्यांनी शुक्राचार्य आणि कौटिल्य यांना आदर्श मानले होते. त्याच्या समकालीन मुघलां प्रमाणेच तेसुद्धा एक निरंकुश शासक होते, म्हणजेच संपूर्ण कारभाराची सत्ता राजाच्या ताब्यात होती. परंतु त्यांच्या प्रशासकीय कामात मदत करण्यासाठी अष्टप्रधान नावाच्या आठ मंत्र्यांची एक परिषद होती.

यामधे मंत्र्यांच्या प्रमुखांना पेशवे असे सम्बोधले जायचे, जे राजाच्या नंतर सर्वात प्रमुख व्यक्ती होते. अमात्य वित्त आणि महसूलची कामे पहात असत, मग मंत्री राजाच्या वैयक्तिक दिनचर्याची काळजी घेत असत. सचिवांही कार्यालयात काम असे ज्यात शाही शिक्का व करार पत्रांचे मसुदे समाविष्ट होता. सुमंत हे परराष्ट्रमंत्री होते सैन्याच्या प्रमुखांना सेनापती म्हटले गेले. धर्मादाय आणि धार्मिक कार्यप्रमुखांना पंडितराव म्हणतात. न्यायाधीश न्यायालयीन कामकाज प्रमुख होते.

मराठा साम्राज्य तीन-चार विभागात विभागले गेले होते प्रत्येक प्रांतात प्रांतापती नावाचा एक सुभेदार होता आणि प्रत्येक सुभेदारांची अष्टप्रधान समिती देखील होती. काही प्रांत केवळ करदाता आणि प्रशासनाच्या दृष्टीने स्वतंत्र होते. न्यायव्यवस्था प्राचीन प्रणालीवर आधारित होती. शुक्राचार्य, कौटिल्य आणि हिंदू धर्मशास्त्रांचा आधार म्हणून न्याय केला गेला. राज्याचे उत्पन्न हे जमीनीवरील कर होते, परंतु चौथ व सरदेशमुखी येथूनही महसूल गोळा केला जात असे. ‘चौथ’ हा शेजारच्या राज्यांच्या सुरक्षेची हमी देण्यासाठी आकारला जाणारा कर होता. शिवाजी स्वत:ला मराठ्यांचे सरदेशमुख म्हणत असत आणि या सामर्थ्यात सरदेशमुखी कर वसूल केला जात असे.

राज्याभिषेकानंतर त्यांनी आपल्या एका मंत्र्याला (रामचंद्र अमात्य) सरकारवर वापरल्या जाणार्‍या पर्शियन शब्दांना योग्य संस्कृत शब्द तयार करण्याची जबाबदारी सोपविली. रामचंद्र अमात्य यांनी धुंडीराज नावाच्या पंडिताच्या मदतीने ‘राज्यवर्धकोश’ नावाचे पुस्तक लिहिले. या शब्दकोशामध्ये १३८० पर्शियन प्रशासकीय शब्दांप्रमाणेच संस्कृत शब्द होते. रामचंद्र यांनी त्यात लिहिले आहे.

कृते म्लेच्छोच्छेदे भुवि निरवशेषं रविकुला- वतंसेनात्यर्थं यवनवचनैर्लुप्तसरणीम्। नृपव्याहारार्थं स तु विबुधभाषां वितनितुम्। नियुक्तोऽभूद्विद्वान्नृपवर शिवच्छत्रपतिना ॥८१॥

राजमुद्रा

शिवाजींचा राजामुद्रा संस्कृतमध्ये लिहिलेला अष्टकोनी शिक्का (seal) होता जो त्याने आपल्या पत्रांवर आणि लष्करी साहित्यावर वापरला होता. त्यांच्यावर राजमुद्राकडे हजारो पत्रे आहेत. शिवाजीचे वडील शहाजीराजे भोसले यांनी पुण्यातील जागीर ताब्यात घेण्यासाठी जिजाबाई आणि तरुण शिवाजीला पाठविले तेव्हा त्यांनी हा राजमुद्रा त्यांना प्रदान केला असे मानले जाते. हा राजमुद्रा ज्या दिनांकित आहे तो सर्वात जुना पत्र सन १६६९ मधील आहे.

प्रतिपच्चंद्रलेखेव वर्धिष्णुर्विश्ववंदिता शाहसुनोः शिवस्यैषा मुद्रा भद्राय राजते।

धार्मिक धोरण

शिवाजी एक धार्मिक हिंदू शासक होते आणि ते धार्मिक सहिष्णु देखील होते. मुस्लिमांना त्यांच्या साम्राज्यात धार्मिक स्वातंत्र्य दिले शिवाजींनी अनेक मशिदींच्या बांधकामासाठी अनुदान दिले. हिंदू पंडितांप्रमाणेच मुस्लीम संत आणि फकिरांचा देखील आदर होता. त्याच्या सैन्यात मुस्लिम सैनिकही होते. शिवाजी हिंदू संस्कृतीला चालना देत असत. पारंपारिक हिंदू मूल्ये आणि शिक्षणावर भर देण्यात आला. त्यांनी अनेकदा दसर्‍याच्या निमित्ताने आपल्या मोहिमेस सुरुवात केली.

चारित्र्य

शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याचे शिक्षण आपल्या वडिलांकडे घेतले तेव्हा विजापूरच्या सुलतानाने शहाजी राजेला कैदी बनविले, मग आदर्श मुलाप्रमाणे त्यांनी विजापूरच्या शाहशी तह केला आणि शहाजी राजेची सुटका केली. हे त्याच्या चारित्र्यावर एक उदार घटक आणते. नंतर इतर सम्राटांप्रमाणेच त्याने आपल्या वडिलांची हत्या केली नाही. शाहजीराजेच्या मृत्यूनंतरच त्याचा राज्याभिषेक झाला, परंतु तोपर्यंत तो आपल्या वडिलांपासून स्वतंत्र झाला होता आणि मोठ्या साम्राज्याचा शासक बनला होता. त्यांचे नेतृत्व प्रत्येकाने मान्य केले, म्हणूनच त्यांच्या कारकिर्दीत अंतर्गत बंडखोरीसारखी मोठी घटना कधीच घडली नाही.

चांगल्या सेना नायकसोबत तो चांगला कूटनीती होते बर्‍याच ठिकाणी त्यांनी थेट युद्ध करण्याऐवजी कूटनीती पणाचा वापर केला. त्यामुळे त्यांनी सर्वात मोठ्या शत्रूचा पराभव करण्यासाठी नेहमीच त्याचे समर्थन केले. शिवाजी महाराजांची “गणिमी कावा” नावाची कूटनीति, ज्यात शत्रूंवर अचानक हल्ला झाल्याने त्यांचा पराभव झाला, म्हणून त्याना तिरस्कार आणि श्रद्धेने आठवले पण जाते.

शिवरायांचे आठवावे स्वरुप। शिवरायांचा आठवावा साक्षेप।शिवरायांचा आठवावा प्रताप। भूमंडळी ॥

काही अविस्मणीय घटना व तारखा

• १५९४ : शिवाजी महाराजांचे वडील शहाजी भोसले यांचा जन्म.
• १५९६ : आई जिजाबाईचा जन्म
• १६३०/०२/१९ : शिवाजी महाराजांचा जन्म.
• १६३० ते १६३१ : पासून महाराष्ट्रात दुष्काळ
• १४ मे १६४० : शिवाजी महाराज आणि साईबाईंचे लग्न झाले.
• १६४० : शिवाजी महाराजांनी पुण्याजवळील तोरण किल्ला ताब्यात घेतला.
• १६५६ : शिवाजी महाराजांनी चंद्रराव मोरे यांच्याकडून जावळी जिंकली.
• १० नोव्हेंबर १६५९ : शिवाजी महाराजांनी अफझलखानची हत्या केली.
• ५ सप्टेंबर १६५९ : संभाजीचा जन्म.
• १६५९ : शिवाजी महाराजांनी विजापूर ताब्यात घेतला.
• ६ ते १० जानेवारी, १६६४ : शिवाजी महाराजांनी सूरतवर हल्ला केला आणि त्यांना भरपूर संपत्ती मिळाली.
• १६६५ : शिवाजी महाराजांनी औरंगजेबाशी पुरंदर शांती करारावर स्वाक्षरी केली.

• १६६६ : शिवाजी महाराज आग्रा तुरुंगातून सुटला.
• १६६७ : औरंगजेब राजा शिवाजी महाराजांचे शीर्षक अनुदान. ते म्हणाले की, कर आकारणे योग्य आहे.
• १६६८ : शिवाजी महाराज आणि औरंगजेब यांच्यात शांततेचा तह
• १६७० : शिवाजी महाराजांनी दुसर्‍या वेळी सूरतवर हल्ला केला.
• १६७४ : शिवाजी महाराजांना रायगडमध्ये ‘छत्रपती’ ही पदवी मिळाली आणि राज्याभिषेक झाला. १८ जून रोजी जिजाबाई यांचे निधन.
• १६८० : शिवाजी महाराजांचा मृत्यू.

मोबाईल वरून पैसे कमावण्याचे मार्ग Make Money from Mobile

Note : वरील सर्व माहिती हि विकिपीडिया या वेबसाइटच्या आधारे देण्यात आली आहे.

मित्रांनो, मला मनापासून आशा आहे की श्रीमंत छत्रपति शिवाजी महाराजांचा इतिहास | History of Chhatrapati Shivaji याबद्दल संपूर्ण माहिती दिली आणि मला आशा आहे याबद्दल समजले असेल. तर मित्रांनो आजचा आर्टिकल मध्ये येवढेच . जर तुम्हाला काही शंका असल्यास कृपया खाली कॉमेंट मध्ये आम्हाला सांगा अम्ही ती माहिती Update करू . अशेच नवनवीन पोस्ट वाचण्या करिता आमचं ब्लॉग ला नेहमी TechDiary Visit करा